1ـ
از پست ديروز
از تبريز گفتاري رسيده زير عنوان : « از توده‌ی جوانان حمايت كنيد». نويسنده‌ی
گفتار از جوانان ستايشهايي نوشته اظهار افسوس ميكند از اينكه قدرداني از آنان
نميشود.
مي گويم :
امروز چه از جوانان و چه از پيران ، جاي هيچ ستايشي نيست. امروز اين توده سخت
آلوده است : انديشه‌هاي گمراه و پراكنده ، خويهاي پست و دور از هم ـ و خود نتيجه‌ی
اين آلودگيهاست كه چنين خوار و زبون مي باشيم.
آفريدگار
جهان ستمگر نيست. يك توده را براي زبوني و زيردستي و ديگري را براي سرفرازي و
فرمانروايي نيافريده. در اين جهان هر مردمي چه نيك و بد سزاي خود را يابد.
ما نيز از
بدي چنين خوار و زبونيم. از بدي زيردست و لگدمال شده ايم. همين خواري و زبوني دليل
است كه خود آلوده ايم. بايد بجاي ستايش كه دروغ است و
سودي هم ندارد ، بديها را بدانيم و بشناسيم و بچاره‌ی آنها كوشيم ، بايد بجاي لاف
زدن از نيكي ، براستي نيك باشيم و اين آلودگيها را از خود دور گردانيم.
گرفتم كساني
خود نيكند. از نيكي آنان چسودي تواند بود؟!.. بايد كوشيد تا ميتوان توده را نيك
گردانيد. اساساً يك دليل نيكي كوشيدن باصلاح توده است. آن چه نيكيست كه كسي توده
اش چنين آلوده باشد و بچاره نكوشد؟!.
دو سال پيش
در همان تبريز دبيري جشني براي خود گرفت و شاگردان زيردست را واداشت كه در روزنامه
« خدمات سي ساله‌ی او را بفرهنگ» ، بنويسند و ستايشها نمايند. من چون در تبريز
بودم از اين كار او دلتنگ گرديدم. در اين توده چه جاي جشن است؟!.. با اين
گرفتاريها چه جاي شاديست؟!. كدام فيروزي بدست آمده؟!. كدام پيشرفت رخ داده؟!.
جشن ما آن روزي
خواهد بود كه باين آلودگيها چاره كنيم. اين انديشه‌هاي پراكنده را از
ميان برداريم ، اين خوي پست را از ريشه براندازيم ، وگرنه يك تن يكتا دانشمند
جهان باشد چون توده اش خوار و زبونست او نيز ارج نخواهد داشت.
من كمتر
ميخواهم در نوشته‌هايم يادي از خود كنم و كارهاي خود را شمارم ـ ولي اين داستان
چون گواه معتبري دارد مينويسم : دو سال پيش روزي آقاي اميرخيزي (حاجي اسمعيل آقا)
در اتوبوس مرا ديد و چنين گفت : " فلان آقا از اروپا آمده. رفتم بديدنش. شما
را مي پرسيد و تقريباً ده دقيقه توصيف شما را ميكرد. ميگفت : " در اروپا ميان
دانشمندان معروف است. كتابهايش در انجمن علمي قيمت دارد." [1]
مقصودش اين
بود كه من بديدن آن تازه وارد بروم. گفتم : نه تنها بديدنش نخواهم رفت ، اگر او از
من نيك گفته من هميشه ازو بد خواهم گفت. زيرا او اگر با خود من دوستي نشان ميدهد
با توده ام دشمني مينمايد و بكندن ريشه اش ميكوشد. شما او را « يك اديب علامه‌ی
فاضل» ميشناسيد ولي من نيك ميدانم كه افزاريست براي آنكه كتابهاي سراپا پستي و
زبوني دوره‌ی مغول را در ميان ايرانيان و شرقيان رواج دهد و با اين ترتيب نگزارد
از پستيهاي زمان مغول پاك گردند. نگزارد اين انديشه‌هاي پوچ و بيهوده كه در آن
كتابهاست از ميان برخيزد. با چنين كسي مرا چه دوستي تواند بود؟. مرا چه سود
دارد كه خودم در ميان اروپاييان شناخته و ارجمند باشم در جايي كه توده‌ام خوار و
بي‌ارج است؟!.
چنانكه گفته
بودم آن كس آغاز بكار كرد و با پشتيبانيهايي كه ميديد به نشر كتابهاي زمان مغول
پرداخت و كساني كه باو نزديك رفتند سودهاي بزرگي بردند ، و من تاكنون روي او را
نديده ام و اميدمندم كه نخواهم ديد.
از سخن خود
دور نيفتيم : از جوانان جاي هيچ ستايشي نيست ، تا توده چنين آلوده و گرفتار است به
نيكي يك تن يا يك دسته قيمتي نبايد گزاشت. از آنسوي امروز جوانان داراي نقيصه‌هاي
بسياريند و بايد بجاي ستايش كوشيد و اين نقيصه‌ها را رفع نمود.
اين جوانان
درسهايي را كه در دبيرستانها و دانشكده‌ها خوانده و آگاهيهاي پراكنده اي را كه از
روزنامه‌ها و كتابها ياد گرفته‌اند يك سرمايه‌ی مهمي ميشمارند و بغرور آن در كارهاي
توده دخالت ميكنند و اظهار عقيده مي نمايند ، و چون خود را از حيث دانش و آگاهي
درحد كمال مي شناسند بسخن ديگران گوش نميدهند و سر بياد گرفتن چيزي فرو نمي آورند.
در حالي كه
آن آموخته‌هاي اينان جز چيزهاي ناقصي نيست و هرگز سرمايه‌ی زندگي نتواند بود. آنان
خود از اين حقيقت غفلت دارند و بآساني نخواهند پذيرفت.
در بيست سال
گذشته ، يكي از سياستها اين بوده كه جوانان را در دبيرستانها و دانشكده‌ها گيج
گردانند و مغزهاي آنان را با تاريخچه‌ی فلان شاعر ، و يا يادگرفتن فلان قصيده ، و
با خواندن فلان فلسفه و مانند اينها فرسوده ساخته از كار اندازند. اين را بقصد
كرده و از روي يك نقشه اي پيش برده‌اند .
در اينجا از
آن زمينه گفتگو نخواهم كرد. در اينجا ميخواهم بگويم : جوانان بي آنكه خود بدانند و
بي آنكه مقصر باشند گرفتار اين نقيصه‌اند و ما بايد بجاي ستايش از آنها برفع اين
نقيصه پردازيم.
2ـ
اين يك نمونه
اي از نقص جوانانست كه مي‌آيند و بايرادهايي مي‌پردازند و همينكه چند پرسشي ميكنيم
درمي‌مانند. چندي پيش بارها مي شنيدم جوانان حزبي درست كرده‌اند و سه هزار نفر
جمعيتند. مي گويند : ما بكسي اعتماد نداريم بايد مملكت را خودمان اداره كنيم.
اين سخنان را
مي شنيدم. روزي هم يك مرد دلسوزي گفتگو از آنان كرده چنين گفت : « اينان راه را گم
كرده‌اند و بسيار پرت ميروند. بايد بآنان يك پندهايي دهيم».
گفتم : من
نمي شناسم. گفت : من چند تن را مي شناسم. وعده بخانه‌ی خود مي گيرم. شما نيز بياييد.
دوبار با
آنان ديداركرديم. بجاي سه هزار نفر بيش از پنج و شش تن نديديم. من پرسيدم شما كه
حزبي برپا كرده ايد از چه راه آغاز بكار خواهيد كرد؟!.. دردهايي كه تشخيص داده ايد
چيست و چه چاره اي براي آنها در انديشه داريد؟!..
بپرسش من
پاسخ نداده چنين گفتند : « مملكت بجوانان بيشتر از ديگران تعلق دارد و اينست
جوانان بايد بكوشند». از اينگونه بسيار سرودند.
گفتم : گرفتم
كه سخنتان راست است و كشور بشما بيشتر تعلق دارد تا بديگران ، من مي‌پرسم : چه كار
خواهيد كرد؟!..
باز پاسخي
نداده چنين گفتند : « ما ميخواهيم هسته‌ی اين جمعيت از جوانان باشند و اساسش را
اينان بگزارند ...»
گفتم باز
ميگويم : آن كارهايي كه خواهيد كرد چيست؟!..
ديدم درمانده‌اند و بروي هم نگاه ميكنند و پاسخي نمي توانند. پس از زماني
يكي گفت : « بايد بكوشيم و بكشور ترقي دهيم و جامعه را اصلاح كنيم». گفتم : چگونه
خواهيد كوشيد؟!.. چه كارهايي خواهيد كرد؟!... ديدم باز پاسخي نميتوانند. لحن سخن
را تغيير داده گفتم : براي پيدايش يك جمعيتي بايد نخست يك مقصودي درميان باشد كه
همگي آن را بخواهند و براي رسيدن بآن بكوشند. دوم بايد انديشه‌ها يكي باشد و همگي
از يك راه بكوشند. اينهاست كه ميخواستم شما روشن گردانيد و نظر حزب خود را بگوييد.
با اينهمه
تكرار پاسخي نتوانستند و ما ناگزير شديم كه سخن را بپايان رسانيده برخيزيم. اين
نمونه‌ی رفتار جوانانيست : آن غرور ايشان كه خود را برتر از ديگران ميدانند و
بآنها درآميختن را كسر شأن خود مي شمارند و اين نارسايي انديشه شان كه در پاسخ
پرسشها درمي مانند و راستي اينست كه هيچگاه باين چيزها توجهي نداشته و هيچگاه در
اين باره‌ها نينديشيده‌اند.
يك سخناني
شنيده‌اند و بي آنكه معنايش را بفهمند بدل سپارده‌اند. بسياري از اينان جمعيت يا
اتحاد را همان گرد آمدن در يكجا ميشمارند و اينست همينكه ده يا بيست تن در يكجا
گرد آمدند آن را حزب يا جمعيت مينامند و آن را در بيرون انتشار ميدهند.
در جاي ديگر
نوشته ايم كساني از اينان مي آيند و با من گفتگو كرده ايراد ميگيرند كه چرا
هواداري از مشروطه مي نمايم. مي پرسم : ايرادتان چيست؟. مي گويند : «مشروطه ديگر
كهنه شده» يا مي گويند : « ديگر هواداري ندارد» يا ميگويند : « در اين مدت آزموده
شد اين مردم لايق مشروطه نيستند» و چون ميگويم : «حقايق كهنه نميشود» ، يا مي گويم
: « ما را با ديگران چكار است. اگر آنان هواداري نمي كنند نكنند ، ما يك چيزي را
كه بسود كشور خود مي‌شناسيم بايد هوادارش باشيم» ، يا مي پرسم : « اين آزمايش را
كه كرده؟. در اين مدت در ايران مشروطه اجرا نگرديده تا دانسته شود مردم شايسته يا
ناشايسته‌اند»ـ اين پاسخها را كه ميدهم بخاموشي ميگرايند و ديگر سخني نميتوانند.
اينها همه
نقيصه‌ی جوانانست. اينها دليل است كه از حقايق بسيار دورند ـ دليلست كه سرمايه شان
بسيار كمست ـ كنون بايد اين نقص را دريابند و بگردن گيرند و تكاني بخود داده بفرا گرفتن
حقايق پردازند. ميدانم اين به بسياري از آنان گران خواهد افتاد. ولي چه بايد
كرد؟!. راستي اگر هم تلخ است بايد گفته شود. اگر هم سخت است بايد پذيرفته گردد.
اگر ميخواهند
بارزش خود بيفزايند بايد اين را بپذيرند. اگر ميخواهند بكشور و توده‌ی خود نيكي
توانند بايد از اين گردن نپيچند وگرنه با حال كنوني ، خود تباه گرديده و بتوده نيز
جز زيان نتوانند رسانيد.
شما ببينيد :
اين نمونه‌ی كردار ايشانست كه خود را از پيران و سالمندان جدا ميگيرند و با يك
گستاخي مي گويند : « ما بديگران اعتماد نداريم». اين در كجاي جهانست كه جوانان
خود را بدينسان جدا گيرند؟!. در كجاي جهانست كه بدينسان از بزرگتران بي نيازي
نمايند؟!. آيا اين سخن جز نتيجه‌ی نارسايي انديشه‌هاست؟!
دوباره مي
گويم : اينها گناه آنان نيست. گناه آن كسانيست كه در بيست و چند سال گذشته به گيج
گردانيدن جوانان كوشيده‌اند ، گناه آن كسانيست كه روانهاي اينان را فرسوده
گردانيده ، و از آنسوي با ياد دادن يك رشته تعليمات پراكنده و بيهوده مغرورشان
ساخته با اين حال بميان توده فرستاده‌اند.
ما كنون بايد
بچاره پردازيم. كنون بايد بجبران گذشته كوشيم. نويسنده‌ی گفتار از تبريز مي گويد :
« بتوده‌ی جوان حمايت كنيد» ، مي گويم : بهترين حمايت ما اينست كه نقيصه‌هاي آنان
را رفع كنيم و اينك بهمان ميكوشيم.
يكي از مقاصد
ما همانست كه جوانان را با حقايق آشنا گردانيم و از معني درست زندگاني آگاهشان
سازيم. اين گفتارهاي پياپي براي همينست. ما از يكسوي اين حقايق را براي ايشان روشن
ميگردانيم و از يكسو یک راهي براي كوشش و همدستي ـ چه در تهران و چه در تبريز ـ
بروي ايشان باز كرده ايم.
(پرچم روزانه
شماره‌هاي 42 و 43 چهارشنبه و پنجشنبه 20 و 21 اسفند ماه 1320)
[1] : كسي كه ازو ياد شده محمد قزويني
است. چون پرفسور ادوارد براون و همدستانش (محمدعلي فروغي ، علي اصغر حكمت ، حسن
تقيزاده و كساني ديگر) به زنده گردانيدن كتابهاي دوره‌ی پستي ايران ـ دوره‌ی مغول
ـ كه مي رفت تا براي هميشه فراموش گردد (همچون ديوان شاعران ياوه گو و كتابهايي كه
سراسر پستي و بيغيرتي را مي آموزد) آغاز كردند ، كسي كه از ايران به ياري پرفسور
فرستاده شد همين محمد قزويني بود. اين همانست كه به همدستي براون تاريخ ادبيات
ايران براي ما نوشتند. او سي و شش سال در اروپا زيست و جز تصحيح و چاپ جهانگشاي
جويني كه كتاب تاريخ است ارمغانهايش به ايران تصحيح ، حاشيه نويسي و چاپ دوباره‌ی
كتابهايي به شرح زير است : لباب الالباب (شرح حال شاعران ، وزيران و فرمانرواياني
كه به فارسي شعر سروده‌اند) ، تذكره‌ی الاولياء (كتابيست درباره‌ی صوفيان و پر است
از داستانهاي دروغ و رسوا) ، شدالازار (درباره‌ی زندگاني و تعيين محل قبر علما و
فرمانروايان بخاك سپرده در شيراز) ، المعجم في معايير الاشعار العجم (درباره‌ی
فنون شعري و نقد شعر) ، چهار مقاله‌ی عروضي (بخشي از آن درباره‌ی شعر و شاعري
است).
محمد قزويني
درباره‌ی كتاب آذري (يا زبان باستان آذربايجان) نوشته‌ی كسروي « تقريظي» هم نوشته.
چه بسا آرزو داشته كه كسروي هم به دسته‌ی ايشان بپيوندد. ليكن چنانكه كسروي
يادآوري
مي نمايد سود توده ارجمندترين چيزيست كه مي بايد در زندگاني هميشه بديده داشت. آن تقريظها و صد ستايش ديگر نمي توانست او را از راه و پيمانش دور گرداند.
مي نمايد سود توده ارجمندترين چيزيست كه مي بايد در زندگاني هميشه بديده داشت. آن تقريظها و صد ستايش ديگر نمي توانست او را از راه و پيمانش دور گرداند.
دسته‌ی ايشان
كيها بودند و چه‌ها مي كردند؟ و چرا كسروي با چنان مايه‌ی دانشي از ايشان دوري مي
جسته؟ پاسخ به اين پرسش در همين گفتار به كوتاهي آمده. براي آگاهي بيشتر كتاب در
پيرامون ادبيات ديده شود.
گواهی
پاکدلانه
با
درودی بی پایان
از
رایانامه‌ی تان بسیار شادمان شدم. فسوسا که پس از باز کردن سات اینترنتی تان
نتوانستم جایی برای نوشتن سرگذشت خود بیابم. این است که به پاس کوششهای شما ناگزیر
همینجا می نویسم. وانگهی، آن دو فایل را من تنها به شما فرستادم و در اینترنت به
کسی نفرستاده ام و نخواهم فرستاد. این را به شما زبان می دهم.
برای
آشنایی من با شادروان کسروی داستان ویژه ای در کار نیست. من از پدرم در باره‌ی
شادروان چیزهایی شنیده بودم و راستی را آن برانگیخته برایم همچون چیستانی شده بود.
او که بود؟ چه می گفت؟ چرا دست به خون پاکش آلودند؟ و هزاران چرای دیگر. زمانی که
در تهران سرباز وظیفه بودم، در خیابان انقلاب کتابها را روی زمین می ریختند و می
فروختند. نخستین کتابی که از شادروان کسروی خریداری کرده و خواندم ، «در پیرامون
ادبیات» نام داشت. سپس کتاب «در پیرامون خرد» را خواندم و سپس تو گویی همچون تشنه
ای که بر لب چشمه ای رسیده باشد ، هر چه کتاب از شادروان پیدا می کردم می خواندم.
اکنون در خانه ام به یاد آن روزها بیش از 40 دفتر از نوشته های شادروان کسروی را
دارم. بیشتر کتابها را دو بار خوانده ام. سالها پیش زمانی بود که با اینترنت کند
سرعت ، کتابهای شادروان را به سختی توانستم از تارنمای فیلتر شده ای که در برون
مرز آماده شده بود ، پیاده گردانم. این کتابها را روی چندین سی دی کپی کرده و به
کتابفروشی ها رایگان هدیه می دادم و از آنها می خواستم که برای مشتری هایشان کپی
کنند.
اکنون
از شما یار بزرگوارم درمی خواهم که در راهی که در پیش گرفته اید با به دیده گرفتن
نکات ایمنی ، استوار باشید و بر یاوری من هم دل قوی دارید.
بی آک
زی
کسرا
